عود یا بربط یکی از شناخته شده ترین سازهای موسیقی ایرانی است که البته در بین اعراب نیز پرطرفدار بوده و هست. شکل ظاهری این ساز شبیه به گلابی و از جنس چوب درخت توت یا آبنوس بوده. کاسه ی طنینی این ساز بزرگ و دسته ی این ساز کوتاه است.

در این مقاله می خواهیم درباره ی روش کوک کردن ساز عود یا بربط به علاقمندان این ساز توضیح دهیم البته مجموعه خنیاگر نیز توانسته با ضبط ویدئوهای بی نظیر دوره های آموزشی مفیدی برای شما عزیزان تدارک ببیند.

برای نت نویسی ساز عود یا بربت، معمولا با کلید سل انجام می شود و صدادهی این ساز نیز یک اکتاو بم تر است. در عودهای ده سیمی، کوک ساز به صورت “دو، سل، ر، لا، سل (یا فا یا می)” است و اگر یک جفت سیم از پایین به ساز اضافه شود، کوک آن “فا” خواهد بود، و درصورتیکه یک تک سیم از بالا به ساز اضافه شود، کوک آن سیم باتوجه به نیاز موسیقایی نوازنده نت “فا”، “می”، “ر”، و یا “دو” خواهد بود.

شیوه ی کوک کردن عود : دو سیم جفتی اول ( C ) دو سیم جفتی دوم ( G ) دو سیم جفتی سوم ( D ) دو سیم جفتی چهارم ( A ) دو سیم جفتی پنجم ( G ) سیم ششم (D)

بررسی کلی کوک ساز عود

باتوجه به این نکته که ساز عود در کشورهای متنوع و سبک موسیقی های متفاوتی مورد استفاده قرار می گیرد، بنابراین موضوع کوک، مبحثی پیچیده و پر از جزئیات خواهد بود و بررسی کامل انواع آن به زمان نیازی احتیاج خواهد داشت. به همین دلیل در این مطلب بطور کلی، رایج ترین کوک های مورد استفاده توسط نوازندگان و قوانین مربوط به آنها را بررسی خواهیم کرد.

کوک عرب ساز عود

همانطور که در بالا اشاره کردیم، ساز عود در موسیقی عرب نیز جایگاه ویژه ای دارد و به روش های مختلفی هم کوک می شود. اما با این وجود، می توان گفت که از مطرح ترین کوک ها برای ساز عود در موسیقی عربی کوک “دو – سل – ر – لا – سل” است، در این کوک نت دو، زوج سیم اول از پایین هستند.

در حالتی که تک سیم یازدهم، یا زوج سیم ششم به عود اضافه شده باشد، چند کوک زیر بیش از همه ی کوک ها در موسیقی عرب مورد استفاده قرار می گیرند:

” دو – سل – ر – لا – سل – ر ”

” دو – سل – ر – لا -می – ر ”

همانطور که مشاهده می کنید، دو کوک بالا در ساز یازده یا دوازده سیمه، مربوط به حالتی است که تک سیم یا زوج سیم اضافه شده، به عنوان تار ششم، یا بم ترین تار صوتی عود اضافه شده باشند. در هردوی این کوک ها، تار ششم (که ممکن است تک سیم یا زوج سیم باشد) معمولا به سورت دست باز یا واخوان نواختنه می شود.

در کوک اول که در ابتدا به آن اشاره کردیم نیز، تار سری پنجم، بم ترین تار صوتی ساز است که معمولا به صورت دست باز یا واخوان نواخته می شود.

برای عودهایی که پنج سری سیم دارند، یکی دیگر از مدل های رایج کوک در موسیقی عربی به شکل ” دو – سل – ر – لا – فا ” است که در صورت لزوم، نت سل بم روی تار صوتی پنجم که در این کوک “فا” در نظر گرفته شده است، بسته می شود.

عود یکی از سازهای خوش صدای ایرانی است، اگر علاقمند به نواختن این ساز هستید پیشنهاد می کنم دوره آموزش عود خنیاگر رو از دست ندهید.

گونه ای دیگر از کوک ساز عود که به استاد منیر بشیر نسبت داده می شود، به این صورت است که زوج سیم یا تک سیم ششم را به عنوان تار صوتی اول، یا زیرترین صدا به مجموعه اضافه می کنند و آن را “فا” کوک می کنند که باعث می شود کوک به این صورت دربیاید: “فا- دو – سل – ر – لا – فا ”

کوک ترکیه ساز عود

یکی دیگر از سبک های نوازندگی عود مربوط به عود نوازی در ترکیه است که انواع مختلفی از کوک را شامل می شود. از معمول ترین کوک ها در این سبک، استفاده از عود با شش سری سیم است که سیم اضافه شده، تار صوتی ششم یا بم ترین صدا باشد. این مدل کوک به دو صورت زیر انجام می شود:

” ر – لا – می – سی – لا – می ” ” ر – لا – می – سی – فا دیز – می ”

با مقایسه ی کوک های گفته شده می توان به این نتیجه رسید که تفاوت زیادی بین شیوه های کوک عرب با ترکیه وجود ندارد و بیشترین تفاوت آنها این است که کوک ترکیه یک پرده بالاتر از کوک عرب انجام می شود.

کوک ایرانی ساز عود

در عود یا بربت نوازی ایرانی نیز چند نوع از کوک های مختلف رایج و مورد استفاده هستند، از جمله:

“دو – سل – ر – لا – سل ” و ” دو – سل – ر – لا – فا ” و “فا- دو – سل – ر – لا – فا ” و “فا- دو – سل – ر – لا – سل ”

با توجه به کوک های گفته شده تا به اینجا، می توانید دریابید که در همه ی کوک های متداول ساز عود یا بربت، تارهای صوتی اول تا چهارم به قاعده ی فاصله چهارم کوک می شوند، به این صورت که تار صوتی دوم، فاصله چهارم بالاتر از تار صوتی اول بوده و به همین ترتیب تا آخر. و تارهای صوتی پنجم و ششم بسته به شرایط و لزومات مختلف در هر سبک و اجرا، گاهی به شکل “تک صدایی” با چهار سیم اول  با چهار سیم اول کوک می شوند ,به این صورت که تار صوتی پنجم با دوم همکوک و تا صوتی ششم با سوم همکوک می گردد, همچنین گاه همان فاصله چهارم برای تار صوتی پنجم رعایت شده و تار صوتی ششم را واخوان کوک می کنند.

در پایان باید ذکر کنیم که کوک های مختلف این ساز، باتوجه به علاقه و نیاز نوازنده که به مقام یا دستگاه موسیقایی مورد نظر نیز ارتباط دارد، مورد استفاده قرار می گیرند.

این مقاله از سایت گوش نوازان برداشت شده. برای کسب اطلاعات بیشتر به این سایت مراجعه نمائید.